Keep Sweet: Pray and Obey – Nguyên lý thuần hoá nhân quyền

Được Netflix ra mắt với 4 tập phim tài liệu, Keep Sweet: Pray and Obey bóc trần thế giới suy đồi đột lốt tôn giáo của giáo phái FLDS. The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints viết tắt bởi FLDS, là hệ tín ngưỡng được rẽ nhánh từ Kitô giáo. Dưới quyền kiểm soát của Warren Jeffs, FLDS vận hành như một giáo hội Mormon.

Nhưng chua xót thay, sau cái mác “Nhà tiên tri”, Warren đã biến FLDS thành một nhà chứa. Hàng trăm phụ nữ và trẻ em bị đày đoạ dưới chế độ đa thê, hôn thú cưỡng ép và chiếm đoạt quyền tự chủ. Trong giáo lý FLDS thì chẳng có gì lạ nếu một gã ngoài 40 tuổi kết hôn với một bé gái 13 tuổi hay một người đàn ông có hơn chục người vợ.

Những điều tưởng như chỉ tồn tại ở thời trung cổ này lại ngang nhiên hiện hữu tại miền Tây Hoa Kỳ giữa thế kỷ 21. Bằng cách nào mà một quốc gia đề cao nhân quyền lại dung túng cho một chế độ hủ lậu như vậy? Keep Sweet: Pray and Obey sẽ mang đến câu trả lời.

1. Đức tin quái đản

Bắt nguồn từ một cộng đồng giáo phận đầu thế kỷ 20 tại Short Creek, FLDS dần hình thành các giáo khu khép kín trên địa bàn Utah – Arizona. Warren lớn lên trong một giáo khu như vậy tại Utah. Y là con của một trong số 75 người vợ của cố giáo chủ Rulon Jeffs.

Khi Rulon qua đời, Warren tiếp quản FLDS và tự phong mình là “nhà tiên tri”. Y tuyên bố đã trực tiếp nói chuyện với Chúa Trời. Theo đó, mọi nam đạo hữu FLDS đều xứng đáng lên thiên đàng. Nữ đạo hữu vẫn được hưởng đặc ân khi và chỉ được chồng tiến cử. Tín đồ nam được giáo huấn phải có tối thiểu 3 vợ để đạt địa vị cao quý trên thiên đàng. Warren được cho là có đến 80 vợ và 250 người con. Càng nhiều vợ, vị thế của nam đạo hữu càng cao và càng dễ lên thiên đàng. Song, điều đó không có nghĩa là họ được tự do định đoạt hôn phối. Warren là người duy nhất có thẩm quyền tác hợp hôn nhân trong FLDS. Đặc biệt là hôn phối của mọi nữ đạo hữu đều phải do y chỉ định.

2. Luật lệ quái gở

Trong giáo khu FLDS, Warren bài trừ mọi hoạt động thể thao. Y cho rằng tham gia các môn thi đấu “làm cho các tín đồ tự kiêu tự đại”. Không dừng ở đó, các phương tiện đại chúng như truyền hình hay âm nhạc cũng bị cấm tuyệt đối. Warren sẽ điều động những nhóm “truyền giáo” xuống nhà các đạo hữu rao giảng. Nhưng thực chất là do xét xem các tín đồ có sử dụng TV hay nghe nhạc hay không.

Vô số những điều cấm kỵ phi lý được đề ra. Thế nhưng đường lối thi hành lại bất nhất và oái oăm. Hôm nay giáo hội vẫn mở cửa, nhưng ngay ngày hôm sau Warren có thể đóng cửa hàng tháng trời. Một tín đồ cả đời ngoan đạo có thể bị khai trừ ngay lập tức. Và nếu người đó là nam giới đã trưởng thành và kết hôn, vợ con của anh ta sẽ được chỉ định giao cho người khác.

Chỉ có sự phục tùng và tư tưởng đa thê là bất biến sau các bức tường của giáo khu. Từ đây, FLDS đạt được hình thái lý tưởng để thuần hóa thế giới quan của các đạo hữu.

3. Nhân quyền bị nô dịch

Sự cô lập về địa lý và xã hội

FLDS hoạt động chủ yếu ở khu vực hẻo lánh như Colorado City (Arizona) và Hildale (Utah), thường gọi chung là “Twin Cities”. Đây đều là những thị trấn nhỏ nằm sát biên giới, gần như biệt lập với các đô thị lớn. Không chỉ hạn chế điều kiện tiếp cận xã hội, tọa độ biên giới giống như “điểm mù” của chính quyền các bang. Bất đồng pháp lý giữa các bang đôi khi khiến cơ quan công quyền đùn đẩy việc xử lý sai phạm trên khu vực giáp ranh.

Kiến trúc và quy hoạch của FLDS càng khiến trạng thái cô lập trong giáo khu trở nên nghiêm trọng. Giáo hội sở hữu hệ thống nhà cửa, trường học, thậm chí cả cơ sở kinh doanh. Nhưng gần như là nội bộ tự cung tự cấp. Từ đó, FLDS hình thành một “tiểu vương quốc” độc lập. Nói trắng ra là một lồng giam khép kín.

Các tín đồ hiếm khi rời khỏi cộng đồng. Họ được dạy rằng thế giới bên ngoài đầy “tội lỗi” và chỉ ở FLDS mới được cứu rỗi. Vậy là không chỉ người bên ngoài khó tiếp cận, mà người bên trong cũng khó thoát ra. Hay nói đúng hơn là không có nhu cầu ra ngoài.

Không TV, không internet hay sách báo chính thống, toàn bộ thông tin các tín đồ FLDS có được đều đến từ các bài giảng của giáo chủ. Việc kết bạn, kết hôn, nói chuyện với người ngoài đều bị cấm đoán. Bất kỳ ai có xu hướng “mở lòng” ra ngoài đều bị coi là phản Chúa. 

Cơ chế tẩy não

Ngay từ khi ra đời, mọi tín đồ FLDS đã được định sẵn là một cá thể do Warren sở hữu. Đến tuổi đi học thì phải tuân thủ chương trình giáo dục bị kiểm soát. Họ lớn lên với tôn chỉ “Keep Sweet” lặp lại hàng nghìn lần như mệnh lệnh vô thức cho phụ nữ và trẻ em. Trong tâm lý học, đây là thủ thuật điều kiện hóa – conditioning: lập trình hành vi bằng ngôn ngữ.

Bên cạnh đó là hệ thống luật lệ hà khắc dựa trên đức tin. Mọi sai phạm, từ sự bất tuân đến những “ý nghĩ lệch lạc”, đều bị răn đe bằng lệnh trục xuất hoặc lời từ chối của thiên đàng. Nỗi sợ cứ thế bén rễ trong tiềm thức của các tín hữu, cầm tù họ ngay từ ý niệm.

Cơ cấu phân quyền đặc thù của FLDS cũng là nền tảng cho sự “vâng lời”. Đàn ông nắm mọi quyền định đoạn. Phụ nữ buộc phải “ngoan ngoãn, cung phụng, im lặng”. Tất cả đều được sắp đặt bởi giáo chủ FLDS. Dưới cái mác ngôn sứ, Warren cắt đứt cơ hội định đoạt cuộc sống của tín hữu. Họ không có quyền chọn nghề nghiệp, bạn đời, hay nơi ở. Và khi đã không có kiến thức, tự do tài chính hay quan hệ xã hội, những con người này hoàn toàn lệ thuộc vào giáo phái.

Luật pháp khó can thiệp

Hiến pháp Hoa Kỳ tuân thủ quyền tự do tín ngưỡng. FLDS lợi dụng “lá chắn nhân quyền” này để tha hoá nhân quyền. Warren gói ghém tư tưởng băng hoại của y trong danh nghĩa “giáo lý” hay “đức tin”.

Cộng đồng FLDS vốn đã bị phong bế. Nạn nhân lại chẳng dám lên tiếng vì thiếu thông tin pháp luật hoặc phụ thuộc vào giáo phái. Họ chẳng thể kêu cứu, không hẳn vì sợ. Chính các tín đồ cũng không nhận thức được mình đang là nạn nhân. Nói cách khác, họ mất đi một phần khả năng dân sự. Những con người ấy trung thành với lòng tin rằng bản thân đang phụng sự Chúa Trời, phụng sự “nhà tiên tri”. Ngay cả khi bị tống giam, Warren vẫn âm thầm điều hành FLDS từ sau song sắt và vẫn có tín đồ phục dịch y. Pháp luật không thể cứu người không muốn được cứu. Ranh giới giữa “thực hành tôn giáo” và “tội ác dị đoan” cứ thế bị xoá nhoà.

Nhưng dẫu chính quyền có vào cuộc, việc quy tội Warren và FLDS cũng đầy thách thức. Hôn nhân cưỡng ép hay lạm dụng tình dục trẻ em diễn ra sau “cánh cửa gia đình”. Bởi vậy nên các nhà chức trách gần như không có chứng cứ hợp pháp. Công cuộc điều tra cũng bị sự bao che của cộng đồng cản trở, khiến lực lượng chức năng bị “chặn đứng” từ bên trong. Vì thế, dù có nhiều tố cáo từ thập niên 90, nhưng mãi đến năm 2006 Warren mới bị bắt, và 2011 y mới bị kết án chung thân.

Kết luận

Toàn bộ những điều đó dẫn đến thế giới quan một chiều. Các tín đồ FLDS bị tước đoạt mọi điều kiện để hòa nhập văn minh và nhận thức nhân quyền. Từ sự cô lập, thao túng, cho đến lỗ hổng pháp lý, FLDS đã dựng nên một hệ tư tưởng nô dịch, tước bỏ quyền tự chủ sơ đẳng của phụ nữ và trẻ em. Không chỉ bị giam cầm trong giáo phận, nạn nhân dần trở thành những “tù nhân tinh thần”.

Cho đến tận ngày nay, FLDS vẫn đang duy trì hoạt động. Keep Sweet: Pray and Obey là minh chứng sắt đá cho nhân quyền bị chà đạp giữa thế kỷ 21, trong một quốc gia dân chủ bậc nhất hành tinh. Series là lời vạch trần bản án tôn giáo, cũng như khẳng định tính cấp bách của đạo luật bảo vệ phụ nữ và trẻ em.