Tất tần tật về hệ thống tu tiên trong Tây Du Ký

Cách đây không lâu, chúng mình từng làm một video về các vị thần tiên của Xiển Giáo và Triệt Giáo trong Phong Thần, rồi chợt nhớ ra – khoan đã – Tây Du Ký cũng có cả một hệ thống tu tiên khổng lồ, phức tạp không kém gì các truyện tiên hiệp bây giờ.

Chỉ khác ở chỗ hệ thống đó không được sắp xếp logic, chẳng có bảng cấp bậc cụ thể, chẳng có linh căn hay kim đan như tiểu thuyết tu tiên hiện đại. Nhưng ẩn sau vẻ hỗn loạn đó là cả một chiều sâu văn hóa và tư tưởng, nơi Đạo giáo, Phật giáo và Nho giáo cùng hòa quyện trong một thế giới kỳ ảo.

Vậy nên hôm nay, hãy cùng W2W Movie bước vào hành trình khám phá hệ thống tu tiên trong Tây Du Ký để xem giữa mớ hỗn độn thần tiên, phật, yêu, quỷ ấy – rốt cuộc có trật tự gì không nhé.

Hệ thống tu tiên trong Tây Du Ký

Khi Tôn Ngộ Không và Lục Nhĩ Mỹ Hầu đến gặp Như Lai để xác định thân phận, ngài đã tiết lộ rằng trong thế giới của Tây Du Ký tồn tại năm loại tiên: Thiên – Địa – Thần – Nhân – Quỷ.
Nghe qua tưởng đơn giản, nhưng thật ra đó chính là hệ thống phân tầng của toàn bộ vũ trụ Tây Du Ký.

Con người là phàm tục nhất, nhưng cũng là loài gần với tiên nhất, vì chỉ có con người mới đủ ý chí và khát vọng để vượt khỏi kiếp sinh tử.

Điều thú vị là trong Đạo giáo cũng có khái niệm Ngũ Tiên, nhưng trật tự và ý nghĩa khác hẳn. Theo Đạo giáo, Thần Tiên được xếp trên Địa Tiên, còn ở Tây Du Ký thì ngược lại.
Ví dụ, trong phần Ngũ Trang Quán, các thần tiên ở đảo Bồng Lai từng thừa nhận địa vị của họ thấp hơn Địa Tiên.

Điều này cho thấy thế giới của Tây Du Ký không tuân theo một giáo lý duy nhất – nó là hệ thống pha trộn, nơi mọi loại tu đạo cùng tồn tại.
Cả Tam Thanh, Tứ Thiên Vương, Bồ Tát hay Diêm Vương đều có vị trí riêng trong bộ máy thần linh cực kỳ chi tiết nhưng đầy… bất quy tắc.

Thiên tiên – Cảnh giới cao nhất của người tu đạo

Tam Thanh – đỉnh cao của Thiên tiên, tượng trưng cho ba luồng khí sau khi Bàn Cổ khai thiên lập địa.

Thiên tiên còn được gọi là Đại La Kim Tiên, là bậc cao nhất trong Ngũ Tiên.
Theo lời các kinh Đạo, đây là những người đã từng là Địa tiên, chán cảnh khô khan tĩnh tu nên hạ phàm, truyền đạo lý cho con người. Nếu tích đủ công đức và hoàn thành sứ mệnh, họ sẽ được phong thành Thiên tiên.

Nói cách khác, để trở thành Thiên tiên không chỉ cần tu luyện mà còn phải hành thiện, truyền đạo, giúp đời.
Đứng đầu hàng Thiên tiên chính là Tam Thanh: Ngọc Thanh Nguyên Thủy Thiên Tôn, Thượng Thanh Linh Bảo Thiên Tôn và Thái Thanh Đạo Đức Thiên Tôn.

Tương truyền sau khi Bàn Cổ mở trời, ba luồng khí tinh khiết hóa thành ba vị này.
Thậm chí Ngọc Hoàng Đại Đế – người đứng đầu Thiên Đình – vẫn phải chịu sự chi phối của Tam Thanh, cho thấy họ là tầng cao hơn cả Ngọc Đế.

Khi trở thành Thiên tiên, người tu đạo có thể giữ chức vụ ở ba cấp: Thủy quan, Địa quan, Thiên quan – quản lý ba giới Thủy, Lục, Thiên.
Nếu công đức càng lớn, họ có thể vượt qua 36 Động thiên và 81 Dương thiên, cuối cùng đạt đến cảnh giới Tam Thanh Hư Vô Tự Nhiên – hợp nhất cùng Đạo.

Trong Tây Du Ký, hầu hết các vị ở Thiên Đình như Ngọc Hoàng, Nam Tào Bắc Đẩu hay Long Vương đều thuộc hàng Thiên tiên.
Cả mười điện Diêm Vương ở Địa phủ, tuy cai quản cõi âm, vẫn nằm trong phạm trù Thiên tiên, vì đều do Thiên giới quản lý.

Địa tiên – Những kẻ trường sinh giữa nhân gian

Trấn Nguyên Tử – tổ sư Địa tiên, cùng thọ với trời đất.

Địa tiên là nhóm tiên nửa người nửa thần – họ vẫn sống giữa trần gian, nhưng đã tách khỏi vòng sinh tử.
Khác với Thiên tiên, Địa tiên không cần phải phi thăng, mà chỉ cần hòa mình vào tự nhiên, quan sát trời đất, lĩnh ngộ đạo lý để đạt trường sinh.

Nhân vật tiêu biểu nhất chính là Trấn Nguyên Tử – tổ sư Địa tiên, chủ nhân Ngũ Trang Quán.
Ông được mô tả là cùng thọ với trời đất, nhưng điểm thú vị là sự trường sinh ấy không đến từ Nhân Sâm Quả, mà từ chính tu vi của ông.
Ngay cả Quan Âm Bồ Tát cũng từng nói rằng pháp lực của Trấn Nguyên Tử Phật giới phải kính nể ba phần.

Ngoài ra, ta còn biết đến Xích Cước Đại Tiên và Bồ Đề Tổ Sư – thầy của Tôn Ngộ Không – đều thuộc hàng Địa tiên.
Những người này tuy không ở Thiên Đình, nhưng quyền năng và trí tuệ của họ đôi khi còn khiến các vị thần phải e dè.

---

Thần tiên – Kẻ giác ngộ giữa trời và đất

Ô Sào thiền sư – vị tăng nhân được xem là Thần tiên, người truyền Tâm Kinh cho Đường Tăng.

Thần tiên là những người rời bỏ trần tục, tu luyện hình khí để hóa thân thành dương thể thuần khiết.
Khi công hạnh viên mãn, họ đạt đến trạng thái quên hình thể, thân xác hòa vào tự nhiên – khi ấy gọi là Thần tiên.

Trong Tây Du Ký, các Thần tiên thường sống ở tiên đảo như Bồng Lai, Doanh Châu, Phương Trượng – những nơi gần với Thiên giới.
Một ví dụ điển hình là Ô Sào thiền sư, người từng muốn thu Bát Giới làm đồ đệ và có khả năng tiên tri đường đi của thầy trò Đường Tăng.
Ngay cả Tôn Ngộ Không cũng không thể đấu lại ông.

Ngũ Phương Yết Đế

Ngoài ra còn có Vương Linh Quan, Ngũ Phương Yết Đế – những vị Thần tiên chuyên trông coi các hiện tượng tự nhiên.
Họ không bất tử tuyệt đối, nhưng có quyền năng can thiệp vào thế giới phàm trần, gần giống các vệ thần trong văn hóa phương Tây.

Nhân tiên – Khi con người chạm đến ngưỡng cửa thần giới

Kim Trì Trưởng Lão – một Nhân tiên tiêu biểu, sống tới 270 tuổi nhờ tu đạo.

Nhân tiên là cấp bậc thấp hơn Thần tiên một bậc, những con người đã bắt đầu tu luyện, nhưng chưa giác ngộ được đại đạo.
Họ có thể luyện được một pháp, hoặc một thuật – ví dụ như kéo dài tuổi thọ, giữ tâm thanh tịnh – nhưng không thể đạt đến cảnh giới thần thánh.

Đa phần Nhân tiên vẫn vướng bụi trần, dễ thỏa mãn, dễ bỏ cuộc.
Nói vui thì họ giống như những người giải được một câu Hóa học rồi tự thấy mình đủ giỏi – và dừng lại ở đó.

Một ví dụ trong Tây Du Ký là Kim Trì Trưởng Lão, trụ trì Quan Âm Thiền Viện, người sống tới 270 tuổi.
Không có pháp thuật gì nổi bật, nhưng chỉ riêng việc sống lâu và giữ đạo tâm đến tận cuối đời – cũng đã là một dạng tiểu thành của Nhân tiên.

Quỷ tiên – Bóng mờ nơi ranh giới sinh tử

Các thần quan Địa phủ – ví dụ cho tầng thấp nhất của hệ thống Ngũ tiên.

Đứng cuối bảng xếp hạng là Quỷ tiên – những linh hồn tu luyện giữa ranh giới âm dương.
Không giống người chết hóa quỷ, họ vốn là người tu hành nhưng vì nóng vội cầu thành, thần thức tan vỡ, nên trở thành âm linh bất diệt.

Quỷ tiên có thể trường tồn, nhưng không thể thăng hoa.
Pháp lực yếu, chỉ có thể tác động vào cõi phàm – kiểu dọa người chứ không đánh nổi thần tiên thật sự.

Trong Tây Du Ký, không có nhân vật nào thực sự đại diện cho loại này.
Ngay cả Diêm Vương hay Hắc Bạch Vô Thường – dù cai quản cõi chết – vẫn thuộc Thiên tiên, vì họ nằm trong hệ thống Thiên Đình.
Có chăng chỉ có vua nước Ô Kê quốc – người chết oan và không thể đầu thai – được xem là dạng Quỷ tiên nửa mùa.

Nếu định nghĩa rộng hơn, thì tất cả các linh thể tồn tại vĩnh viễn nhưng không thuộc thần hay người – như thổ địa, sơn thần, thủy thần – đều nằm trong phạm trù Quỷ tiên.

Thái Ất, Đại La và Đại Giác – Ba cảnh giới của đạo hạnh

Tề Thiên Đại Thánh – Thái Ất Kim Tiên, nửa thần nửa yêu, giữa Đạo và Phật.

Trong nhiều dị bản Tây Du Ký, người ta thường nhắc đến ba cảnh giới của tu hành: Thái Ất, Đại La và Đại Giác.

Thái Ất là thuật ngữ của Đạo gia, đại diện cho bản nguyên vạn vật. Tôn Ngộ Không từng được gọi là Thái Ất Kim Tiên, tức người đạt đến cấp độ Kim Tiên nhưng chưa vào chính lưu.
Đại La là cảnh giới cao hơn, tương đương với các thần tiên ngự trên tầng trời thứ 36. Các nhân vật như Xích Cước Đại Tiên hay Thiên Bồng Nguyên Soái thuộc cấp này.
Đại Giác là khái niệm riêng của Phật giáo, dành cho những bậc giác ngộ hoàn toàn như Tu Bồ Đề hay Đường Tăng.

Mặc dù theo lý thuyết Đại La cao hơn Thái Ất, nhưng Tôn Ngộ Không – dù chỉ là Thái Ất – vẫn mạnh hơn hầu hết các Đại La tiên, vì sức mạnh trong Tây Du Ký không chỉ đo bằng cấp bậc, mà còn là nhân duyên và tâm đạo.
Đó là điểm thú vị nhất của hệ thống này – nó không hề cứng nhắc như các truyện tu tiên hiện đại.

Tán tiên, Kim tiên và Thiên tiên – Cách phân loại khác của Đạo giáo

Một cách phân chia khác của Đạo giáo là dựa theo tán tiên, kim tiên và thiên tiên.

Tán tiên là những thần tiên chưa có tước vị, không thuộc biên chế Thiên Đình. Họ trường sinh bất tử nhưng không có chức trách.
Giống như Lưu An trong truyền thuyết, sau khi phi thăng cũng chỉ là một tán tiên vô biên chế.
Kim tiên là bậc cao hơn, đạt cảnh giới tam hoa tụ đỉnh, ngũ khí triều nguyên.
Tôn Ngộ Không chính là Thái Ất Kim Tiên, đôi khi còn gọi là Thái Ất Tán Tiên vì không có chức vụ chính thức ở Thiên Đình.
Thiên tiên trong trường hợp này lại trùng nghĩa với Kim tiên, được xem là danh xưng chính thống hơn trong Đạo giáo.

Nếu giản lược hệ thống lại, ta có thể hiểu:
Quỷ tiên là người tu ra âm linh, có thể đầu thai đoạt xác.
Nhân tiên là người phàm biết tu hành, kéo dài tuổi thọ.
Địa tiên là đạt tiểu thành, sống lâu vô hạn.
Thần tiên là trường sinh tại thế.
Thiên tiên là người có công với trời đất, được Thiên Đình phong chức.

Như vậy, Tán tiên nằm giữa Thần và Thiên tiên, còn Kim tiên là bậc gần với Thiên tiên nhất.
Tôn Ngộ Không, với danh hiệu Thái Ất Kim Tiên, đứng đúng ở ranh giới đó – không hoàn toàn thuộc Thiên giới, nhưng đã vượt xa cõi người.

Kết

Và đó là toàn cảnh hệ thống tu tiên trong Tây Du Ký – một mô hình kỳ ảo nhưng đầy triết lý.

Nó không sắp xếp rõ ràng như các tiểu thuyết tu tiên hiện đại, nhưng lại phản ánh một điều sâu sắc hơn: mọi con đường tu hành đều dẫn về một mục tiêu chung – trở thành chính mình.

Từ Thiên tiên cao ngất như Tam Thanh, đến những Nhân tiên âm thầm như Kim Trì Trưởng Lão, tất cả đều là những người đang đi trên con đường tìm đạo – mỗi người theo một cách khác.

Còn Tôn Ngộ Không – kẻ bị gọi là yêu, bị trừng phạt, bị khuất phục – hóa ra lại chính là minh chứng sống cho câu nói: tu tiên không phải để làm thần, mà để không còn sợ hãi.