Trong cuốn Monster Theory của Jeffrey Jerome Cohen, ông viết: Tại sao các ngươi lại tạo ra chúng ta?. Câu hỏi đó ám ảnh như chính Caché (2005) của Michael Haneke – nơi quái vật không hề có răng nanh, không ẩn mình trong rừng sâu, mà trú ngụ ngay trong những ngôi nhà sang trọng, giữa những người tự nhận là văn minh.
Haneke không làm phim kinh dị. Ông soi gương cho con người. Và khi tấm gương đó phản chiếu, ta thấy chính mình – yếu đuối, giả dối, và đáng sợ.
Caché, hay Hidden, mở đầu bằng một cú máy tĩnh dài hơn một phút: góc phố yên ắng, căn nhà lặng lẽ, gió thoảng qua hàng cây. Không nhạc, không thoại. Bạn chờ đợi điều gì đó xảy ra, nhưng chẳng có gì. Và khi bạn bắt đầu mất kiên nhẫn – Haneke nhìn thẳng vào bạn, như thể đang nói: Thấy không, đây chính là cách ta che giấu tội lỗi – bằng sự bình yên giả tạo.
Những cuộn băng không lời – nhưng nói tất cả
Một ngày, vợ chồng Georges và Anne Laurent nhận được một cuộn băng VHS quay cảnh ngôi nhà của họ – từ góc khuất, qua hàng cây. Không lời đe dọa, không ghi chú. Chỉ có hình ảnh – im lặng và kiên nhẫn như kẻ rình rập vô hình.
Anne hoang mang. Georges thì cho rằng đây chỉ là trò đùa. Nhưng càng ngày, những cuộn băng càng tiến gần đến ký ức mà Georges muốn chôn vùi.
Georges là người dẫn chương trình văn học trí thức, mẫu đàn ông kiểu Pháp điển hình: thành đạt, lịch lãm, có vợ đẹp, nhà xinh, con ngoan. Nhưng những cuộn băng kia, với nét vẽ nguệch ngoạc mô tả đầu người chảy máu và con gà bị cắt cổ, lại mở ra một vết thương cũ – một câu chuyện mà Georges không muốn nhắc đến.
Đó là chuyện của Majid – cậu bé người Algeria mà gia đình Georges từng nuôi sau vụ thảm sát Paris 1961. Nhưng vì ganh tị và sợ hãi bị chia sẻ tình yêu thương, cậu bé Georges ngày đó đã dựng chuyện để đuổi Majid đi. Một lời nói dối trẻ con, nhưng đủ để định đoạt cuộc đời người khác.
Khi quá khứ gõ cửa
Có những cuộc gặp không phải để hòa giải
Khi Georges tìm đến căn hộ nghèo nàn nơi Majid sống, anh ta đối mặt với chính cái bóng mà mình tạo ra. Majid không hận thù, không tức giận. Ông chỉ nhìn Georges – nhẹ nhàng, đau đớn, nhưng không oán trách.
Khoảnh khắc ấy là một cú đấm thầm lặng. Georges, kẻ từng nghĩ mình thuộc về giới thượng lưu trí thức, bỗng bị lột sạch lớp vỏ đó, để lại một đứa trẻ sáu tuổi chưa bao giờ biết nhận lỗi.
Khi Majid tự sát ngay trước mặt Georges, Haneke không cắt cảnh, không chèn nhạc. Ông để mọi thứ diễn ra trần trụi. Một nhát dao dứt khoát – không dành cho Majid, mà cho Georges, cho người xem, cho cả xã hội đã xây nên bức tường ngăn cách con người.
Bĩ cực không cần hồi thái lai
Haneke từng nói: Tôi không làm phim để khán giả ra về nhẹ nhõm. Caché chính là minh chứng.
Bộ phim không có lời giải. Ai là kẻ gửi băng? Là Majid? Con trai ông? Hay chính cậu con trai Pierrot của Georges?
Câu hỏi này không quan trọng. Vì Haneke không muốn ta truy tìm hung thủ – ông muốn ta tự hỏi mình. Nếu những cuộn băng là ẩn dụ cho lương tâm, thì ai đang cầm máy quay hướng về cuộc đời ta?
Có thể chính ta, mỗi đêm, trong đầu mình.
Và điều đáng sợ hơn cả – Georges không bao giờ thực sự cảm thấy tội lỗi. Khi kể lại cái chết của Majid cho vợ, anh không khóc, không run rẩy. Chỉ có sự trống rỗng.
Nghệ thuật nhìn trộm – khi người xem trở thành kẻ theo dõi
Haneke biến khán giả thành kẻ đồng phạm – dù ta không hề nhận ra.
Haneke dùng ống kính như con mắt của chính người quay băng – lạnh lùng, vô cảm, không bao giờ chớp. Có lúc bạn tưởng đó là cảnh quay bình thường, nhưng rồi nhận ra – đó là băng giám sát. Còn lúc khác, bạn tưởng đang xem băng giám sát, nhưng hóa ra lại là phim.
Ranh giới giữa người xem và kẻ rình rập bị xóa nhòa.
Càng xem, ta càng thấy mình có lỗi – vì ta cũng đang nhìn trộm cuộc sống của người khác, như kẻ quay băng vô hình kia.
Haneke không cho phép ta là khán giả thụ động. Ông buộc ta trở thành nhân chứng – và đồng phạm.
Một nhát dao duy nhất – nhưng đủ kết liễu
Bạo lực của Haneke không đến từ hành động – mà từ im lặng.
Trong suốt Caché, chỉ có một cảnh bạo lực – cái chết của Majid. Nhưng đó lại là cảnh khiến người xem không bao giờ quên được.
Haneke hiểu rằng không cần máu me để làm đau người ta. Ông dùng sự im lặng, sự thờ ơ, sự văn minh giả tạo – để bóp nghẹt cảm xúc.
Georges tượng trưng cho châu Âu hiện đại – sạch sẽ, có học, nhưng xây dựng trên nền tảng của quá khứ đẫm máu.
Majid là di sản của chủ nghĩa thực dân – người bị bỏ rơi trong thế giới không thuộc về mình.
Khi Majid tự sát, đó là hành động duy nhất ông có thể kiểm soát – trong một cuộc đời bị người khác quyết định thay từ đầu đến cuối.
Kết – Cái giá của việc giả vờ không biết
Caché không dành cho người xem muốn giải trí. Nó là bài kiểm tra về đạo đức, về sự thành thật với bản thân.
Michael Haneke không làm phim để kể chuyện. Ông dựng nên chiếc gương. Và khi ánh sáng chiếu vào, ta thấy chính mình – người đang xem, người đang trốn tránh, người đang giả vờ rằng quá khứ đã qua.
Nhưng Haneke thì không quên. Ông bắt ta xem đi xem lại, cho đến khi không thể quay mặt đi nữa.
Caché là một lời nhắc: Không gì bị giấu mãi được. Không quá khứ nào nằm yên. Và không ai thực sự vô tội khi họ cố giả vờ rằng mình không biết.
Discussion about this post